هەروەک چاوەڕوان دەکرا، عێڕاقی نوێی دوای ساڵی ٢٠٠٣ بە هێرشی مانگێک لەوەپێشی داعش، لە گرێژنە چوە و تووشی قەیرانی مان و نەمان هاتوە. زۆر ڕۆشن بوو دامەزراندنەوەی دەوڵەت و دەسەڵات و وڵاتێک لەسەر بناغەی دوو رەگی ئایینی کە مێژوێکی دورودرێژی شەر و ناکۆکییان لە نێو دایەو، فەلسەفەی بوونی خۆیان لە رەدی ئەویتردا دەبینن، باشتر لەوەی لێبکەوێتەوە.
هەموومان دەزانین عێڕاق و دواتریش سوریە، دوای شەڕی جیهانی یەکەم بە تەوافوقێکی ئەو زلهێزانە دروست بوون کە چاویان بڕیبوە ڕۆژهەڵاتی ناوەراست و کانگاکانی وزەی تا دوای شکانی ئیمپراتۆری عوسمانی، بەرژەوەندیی ئابوری خۆیانی تێدا مسۆگەر بکەن. هەر بە پێی ئەم سیاسەتە ئیمپڕیالیستیە، لە جیاتی بەڕێوەبردنی پەیماننامەی لۆزان بۆ ڕاپرسی لە ناوچە کوردیەکان و چارەسەری کێشەی کورد لە رێگای رێفڕاندۆم لە ناو خەڵکەکەی، بە پێی پەیمانی سێور و بۆ سازان لەسەر بەرژەوەندیەکانی خۆیان بڕیاریاندا کوردساتنیش لە نێوان ئەم دەوڵەتە نوێیانە و پاشماوەی عوسمانیدا دابەش بکرێ. هەم عێڕاق و هەم سوریە بە نائاسایی و دەستکرد و بە پێکهاتەی ناتەبا لەگەڵ یەکتر دامەزرێندران. تۆوی نەسازی و دووبەرەکی هەر لەو ڕۆژەوە چێندرا وئاواتی سەربەستی گەلی کوردیش خنکێندرا. بۆیە لەو ڕۆژەوە تا ئەوڕۆ پێکەوە مانەوەی خەڵکی ئەم وڵاتانە تەنیا بە زۆر و کوشت و بڕ و دیکتاتۆری مەیسەر بووە. قەت ئەم گەل و خەڵکانە بە ویست و رای خۆیان ئەم پێکەوە بوونەیان هەڵنەبژاردوە. لە دامەزراندنەوەی عێڕاقی دوای سەدام حوسێن و ئەنفالیش، دیسانەوە ئامریکا بایەخێکی بۆ ئەم مێژووە دەسکردە دانەنا و بۆ بەرژەوەندی خۆیان هەر هەمان رێگای پێکەوەمانەوەی زۆرەملێ و ناچارییان نایە بەرپێی ئەم خەڵکانە.
ئێستاش نە کورد رازیە بە پشکی خۆی، نە “سوننە” ئامادەیە ژێرچەپۆکە بێ و نە “شیعە “ دەست لە پاوانخوازی خۆی هەلدەگرێ و بەقای بە شەریکەکانی هەیە. کورد داوای رەوای ڕێفراندۆم دێنێتە گۆڕێ بۆ ئەوەی بتوانێ بڕیار لەسەر چارەنووسی خۆی بدات. پێکهاتە ناتەباکانی دیکەی ناو عێڕاقیش هەریەکەو خۆی بە ساحێبی ئەم عێڕاقە دەسکردەی دوای شەڕی جیهانی یەکەم دەزانێ. هێزە ناوچەیی و جیهانیەکانیش هەرکامەیان بە پێی بەرژەوەندی خۆی لەم ریزبەندیە کەڵک وەردەگرێ.
ئەوەی کە ڕۆشنە عێڕاق قەت ناچێتەوە دۆخی پێش گرتنی موسڵ، دەوڵەتی نوێی عێڕاق ئیتر لەسەر ئەساسی تەوافوقی دوای داگیرکردنی عێڕاق لە لایەن ئامریکاوە بەڕێوە ناچێ. نفوز و دەستێوەردانی ئێران ناتوانێ وەک پێش هێرشی داعش، درێژەی هەبێ. گۆڕانێکی نوێ لە عێڕاقەوە دەستی پێکردوە و سەرەتای گۆڕانکاریە نوێیەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوین و لێکترازان و فەشەلهێنانی پەیماننامە و بڕیاڕە دەسکرد و داسەپێندراوەکانی پێشوە.
رەنگە بۆ ماوەیەکی دیکەش بە هۆی هەلومەرجی ناوچەیی و نێودەوڵەتی، دەوڵەتی عێڕاق هەر بەو پێکهاتانەوەو، بە قبوڵی هاوسەنگی و تەوافوقێکی نوێ، بتوانێ دامەزرێتەوە. بەڵام دەرهاویشتەی ئەزمون و مێژووی ئەم سەد ساڵە پێمان دەڵێ: رەوتی روداوەکان بەرەو سڕینەوەی ئاسەواری ئەم دابەشکردنە دەسکردەی دوای شەڕی جیهانی یەکەم هەنگاو دەنێ. نە عێڕاق و نە سوریە وەک خۆیان دەمێننەوە، و کوردیش ئیتر بەری پێناگیرێ تا خۆی چارەنوسی خۆی دیاری بکات و دەوڵەتی سەربەخۆ لە باشور دابمەزرێنێ. ئەوە دەسپێکی گۆڕانە گەورەکان لە سیمای سیاسی و جوغرافیای ڕۆژهەڵاتی ناوین دەبێ کە بە داخەوە بە دەرد و ژان و ئازار دەبێ. بزاوتی رزگاریخوازی کورد دەرفەتی گەورەی بۆ پێشوەچون بۆ ڕەخساوەو، هەڕەشە و کەف چەراندنی دەوڵەتی کۆماری ئیسلامی ئێرانیش، بێگومان تەگەرە و گرفتی بۆ دروست دەکات، ئەمما ناتوانێ بەر بەو رەوتە کۆمەڵایەتی و سیاسیە بگرێ. کوردیش لە باشور دەبێ ئەم راستیە ببینێ و بە یەکگرتوویی کارێک بکات کە نە لە پێش روداوەکانەوە بێ و نە لێی وەدوا بکەوی. پێویستە رێبەریی سیاسی کوردستان بە دڵقایمی و بڕوابەخۆیی بۆ پتەوکردنی بەستێنی سەربەخۆیی لەم بەشەی کوردستان، هەنگاو بنێن و بە ژیری پلان دابڕێژن. لەو بوارەدا پشتگریی هەموو گەلی کورد و بەشەکانی دیکەی کوردستان و هاوئاهەنگ بوون لەگەڵیان تەنیا چەکی بەهێزە بۆ بەرپەرچدانەوەی پیلانی نەیاران و دوژمنان.
تێبینی: ئەم وتارە، سەروتاری دواڕۆژ ژمارە 68 بووە.
