بە مناسبت ١٠ اکتبر روز جهانی مبارزه علیه اعدام
در طول تاریخ، بسیاری از حکمرانان تحت قوانین دینی و عقیدتی از مجازات اعدام به‌عنوان ابزاری برای سرکوب مخالفان و تثبیت قدرت خود استفاده کرده‌اند. نخستین مدارک مربوط به مجازات اعدام به تمدن‌های قدیمی مانند بابل، مصر، و یونان بازمی‌گردد. یکی از اولین قوانین مکتوب که مجازات اعدام را به‌کار برد، قانون حمورابی در بابل بود که در حدود ۱۷۵۰ قبل از میلاد نوشته شد. این قوانین شامل مجازات اعدام برای انواع مختلفی از جرائم بودند.
از دوران دادگاه‌های تفتیش عقاید در اروپا تا حکومت‌های اسلامی و مسیحی قرون وسطی، هزاران نفر به اتهام ارتداد، جادوگری، یا مخالفت با عقاید مذهبی حاکم به اعدام محکوم شدند. این حاکمان دیکتاتور و توتالیتر از اعتقادات دینی به‌عنوان پوششی برای توجیه خشونت و سرکوب و کنترل جامعە استفاده می‌کردند و جنایات بی‌شماری در این مسیر مرتکب شدند. از دیگر سو نباید فراموش کرد کە استفادە ابزاری از اعدام تنها مختص حاکمان دینی و معتقدین و پیروان مذهب خواصی بنودە، بلکە بر اساس نیاز حاکمان بە حفظ قدرت و کنترل جامعە برمی گردد تاریخ گواە این ادعاست.
روز جهانی مبارزه علیه اعدام، در ۱۰ اکتبر هر سال، به عنوان نماد اعتراض جهانی به استفاده از حکم اعدام برگزار می‌شود. این روز فرصتی است برای جلب توجه جهانی به این مجازات ناعادلانه و غیرانسانی که در سراسر جهان همچنان جان هزاران نفر را می‌گیرد. اعدام نه تنها برگشت‌ناپذیر است، بلکه از نظر اخلاقی و انسانی قابل توجیه نیست.
در نتیجه تلاش‌های فراوان متفکرین و اندیشمندان در حوزه حقوق بشر و عدالت، بسیاری از کشورها موفق به لغو حکم اعدام شده‌اند. این تحول نتیجه فشارهای فکری، اجتماعی و سیاسی بر دولتها برای احترام به حق زندگی و کرامت انسانی بوده است. لغو اعدام که در برخی نقاط جهان به اجرا درآمده، یکی از دستاوردهای مهم انسان مدرن است که بر پایه ارزش‌های حقوق بشر و اصول اخلاقی بنا شده و تلاش برای پایان دادن به این مجازات همچنان در حال گسترش است.
از ابتدای قرن بیستم، مبارزات جهانی علیه حکم اعدام به شکلی جدی آغاز شد. کشورهایی مانند فرانسه، با وکلای برجسته‌ای همچون ژاک ورژس، نقش بسزایی در این مبارزات داشتند. ورژس، که به دفاع از حقوق بشر و متهمان اعدام معروف بود (حتی لقب وکیل مدافع شیطان را نیز بە او دادەاند)، همواره بر این نکته تأکید داشت که اعدام، شکلی از خشونت دولتی و سرکوب است که با هیچ معیار انسانی سازگار نیست.
لغو حکم اعدام از جنبه‌های مختلفی اهمیت دارد و دلایل متعددی وجود دارد که چرا این مجازات باید منسوخ شود؛
1. غیر قابل برگشت بودن
یکی از بزرگ‌ترین مشکلات حکم اعدام این است که در صورت خطا در نظام قضایی، این خطا هرگز قابل جبران نیست. اگر فردی بی‌گناه محکوم به اعدام شود و این مجازات اجرا گردد، پس از آن هیچ راهی برای جبران وجود ندارد. تاریخ نشان داده است که در مواردی افراد پس از اجرای حکم اعدام، بی‌گناهی‌شان اثبات شده، اما بازگشت آنها به زندگی ممکن نبوده است. این موضوع نشان‌دهنده ریسک بزرگ و خطرات غیرقابل بازگشت اعدام است.
2.غیر انسانی و بی‌رحمانه بودن
مجازات اعدام برخلاف اصول بنیادین انسانی و حقوق بشر است. اعدام یک شکل از خشونت سازمان‌یافته است که توسط دولتها اعمال می‌شود و با کرامت انسانی در تضاد است. این مجازات در جوامعی که به ارزش‌های انسانی و حقوق بشر پایبند هستند، جایگاهی ندارد. بی‌رحمی و غیر انسانی بودن این نوع مجازات باعث شده بسیاری از کشورها این نوع مجازات را به‌عنوان شکلی از خشونت سازمان‌یافته رد کنند.
3. عدم کارایی در پیشگیری از جرم
یکی از دلایل اصلی که مخالفان اعدام مطرح می‌کنند، ناکارآمدی این مجازات در پیشگیری از جرم است. تحقیقات نشان داده‌اند که وجود مجازات اعدام تأثیر چندانی در کاهش جرائم نداشته است، برعکس، این حکم به خشونت و نفرت در جامعه دامن زده و مانع از اصلاح واقعی مجرمان شده است. در مقابل بسیاری از کشورهایی که مجازات اعدام را لغو کرده‌اند، شاهد کاهش نرخ جرائم خشونت‌آمیز بوده‌اند و توانسته‌اند نظام‌های قضایی عادلانه‌تری را بنا نهند که هم امنیت اجتماعی را تأمین می‌کند و هم به حقوق بشر احترام می‌گذارد و از این‌رو، اعدام به‌عنوان ابزاری برای ایجاد امنیت عمومی، کارآیی لازم را ندارد و جایگزین‌های انسانی‌تر و مؤثرتری برای آن وجود دارند.
4. ابزار سرکوب سیاسی
در بسیاری از نظام‌های توتالیتر و دیکتاتوری، اعدام به‌عنوان یک ابزار سرکوب سیاسی استفاده می‌شود. این نظام‌ها با استفاده از اعدام، مخالفان سیاسی خود را حذف کرده و مانع از بیان آزادانه نظرات منتقدان می‌شوند. تاریخ پر از مثال‌هایی است که نشان می‌دهد حکومت‌های دیکتاتور چگونه با اجرای حکم اعدام برای مخالفان خود، فضای آزادی را محدود کرده‌اند. هدف آنها ایجاد فضایی پر از ترس و ناامنی است که بتوانند کنترل بیشتری بر مردم داشته باشند. با این کار، نه‌تنها حق حیات انسان‌ها را نقض می‌کنند، بلکه به تضعیف روحیه جمعی و اجتماعی نیز می‌انجامند. این استراتژی در نهایت به فروپاشی اجتماعی و کاهش اعتماد عمومی نسبت به حکومت می‌انجامد کە در نهایت با عث سقوط رژیم حاکم می شود و زمینه را برای تغییرات اجتماعی و سیاسی فراهم کند.
نمونه‌ای بارز از این مسئله، رژیم جمهوری اسلامی ایران است که با اعدام هزاران تن از مخالفان سیاسی و اعضای اقلیت‌های ملی و مذهبی، سعی در حفظ قدرت و کنترل جامعه داشتە و دارد. فروپاشی های اجتماعی و کاهش شدید اعتماد بە حاکمیت و ناکارامدی رژیم در تمام عرصە (بە جز سرکوب موفقیت آمیز مردم تا کنون)، قیام و انقلاب و جنبشهای ضد حکومتی را سبب شدە است.
5. احترام به حق حیات
حق حیات به‌عنوان یک حق بنیادی انسانی به این دلیل اهمیت دارد که زندگی هر انسان، به‌طور ذاتی و بدون قید و شرط، ارزشمند است. این حق به افراد این اجازه را می‌دهد که بدون ترس از تهدید به مرگ توسط دولت یا افراد دیگر، از آزادی و کرامت انسانی برخوردار باشند و حتی دولتها را در موظف بە حق حیات شهروندان خود کردە است. فلسفه حقوق بشر معتقد است که زندگی انسان‌ها نباید به‌واسطه تصمیم‌های دولتی یا دیگر عوامل از آنها گرفته شود. از این رو، این حق جزو اصول جهانی و غیرقابل نقض حقوق بشر محسوب می‌شود. جامعه‌ای که به حقوق انسانی و ارزش‌های اخلاقی اهمیت می‌دهد، نمی‌تواند به دولتی اجازه دهد که جان انسان‌ها را بگیرد. حق حیات از مهم‌ترین حقوق انسان است و هیچ دولتی (با هیچ توجیهی _حتی دفاع از سایر شهروندان_) نباید این حق را از فردی سلب کند.
6.اهمیت لغو اعدام برای ایجاد جامعه‌ای عادلانه‌تر
لغو مجازات اعدام، نه تنها به عنوان یک اقدام عملی برای حفظ حق حیات انسان‌ها، بلکه به عنوان یک نماد برجسته از پیشرفت‌های اخلاقی و انسانی در جوامع بشری تلقی می‌شود. این عمل می‌تواند به معنای تحول در دیدگاه‌ها و باورهای عمومی نسبت به ارزش‌های انسانی باشد. فلسفه‌دانان و اندیشمندان بزرگی چون ولتر و کانت بر اهمیت احترام به کرامت انسانی تأکید کرده‌اند و معتقدند که هیچ نظامی نمی‌تواند با تکیه بر خشونت و سرکوب، عدالت را برقرار سازد.
تاریخ نشان می‌دهد که جوامعی که به اصول حقوق بشر پایبندند، به تدریج توانسته‌اند مجازات اعدام را حذف کرده و به سمت ساختارهای حقوقی عادلانه‌تری حرکت کنند. این کشورها به ما یادآوری می‌کنند که زندگی و آزادی انسانی باید در مرکز توجه قرار گیرد. لغو اعدام به طور واضح نمایانگر پیشرفت در سطح اخلاقی جامعه است و نشان می‌دهد که یک جامعه پیشرفته، جامعه‌ای است که در آن افراد به عنوان شهروندانی با حقوق و کرامت انسانی شناسایی می‌شوند.
این تغییرات نشان‌دهنده یک فرآیند طولانی و دشوار از مبارزات فکری، اجتماعی و سیاسی است که به تدریج نتایج خود را نشان داده‌اند. امروزه، جوامع مدرن در حال حرکت به سمت مدل‌های حکومتی هستند که بر اساس احترام به حقوق بشر و کرامت انسان پایه‌گذاری شده‌اند. این روند به ایجاد امنیت و عدالت اجتماعی کمک می‌کند و زمینه‌ساز توسعه پایدار و صلح در سطح جهانی خواهد بود.
به طور خلاصه، لغو مجازات اعدام نه تنها اقدامی برای جلوگیری از نقض حقوق بشر است، بلکه گام مهمی در راستای ایجاد جامعه‌ای انسانی‌تر و عادلانه‌تر محسوب می‌شود. این اقدام به مثابه وعده‌ای به نسل‌های آینده است که در آن زندگی و آزادی به عنوان ارکان اساسی جامعه محترم شمرده می‌شوند.
اعدام در ایران زیر حکومت نظام جمهوری اسلامی
در حال حاضر، رژیم جمهوری اسلامی ایران یکی از معدود نظام‌های سیاسی در جهان است که همچنان از اعدام به‌عنوان ابزار سرکوب و کنترل جامعه استفاده می‌کند. در سال‌های اخیر، ایران شاهد افزایش چشمگیر اعدام‌ها بوده است و این موضوع نشان‌دهنده عدم توانایی این رژیم در برقراری عدالت و امنیت پایدار است. اعدام قریب بە ١٠٠٠ نفر در سال گذشتە و طی چند ماە گذشتە امسال خورشیدی اعدام ٨١١ انسان، یک فاجعە انسانی سازمان یافتە دولتیست. اگرچە یکی از راهکارهای تاریخی در جهان اصلاح قانون اساسی کشورها و لغو تدریجی این حکم از جرائم مختلف بودە است، اما نظام حاکمە ایران کە شالودەاش بر اساس استنتاج و برداشت سختگیرانە از شرع اسلام شیعیست راهی جز سرنگون کردن این رژیم پیش پای مردم و آزادیخواهان و فعالان حقوق انسان نگذاشتە است. در صورت سقوط این رژیم دیکتاتور، توتالیتر و فاشیست مذهبی شیعە است کە می توان امید بە برقرار یک حکومت دمکراتیک، سکولار و کثرتگرا و لغو قانون اعدام را محقق کرد.
حکم اعدام در ایران زیر سلطە جمهوری اسلامی به‌عنوان ابزاری برای سرکوب مخالفان سیاسی و ایجاد ارعاب و وحشت در جامعه به کار می‌رود. این رژیم با اجرای احکام شرعی اسلامی و قوانین متحجر، حق حیات انسان‌ها را سلب کرده و با استفاده از عریان‌ترین شیوه‌ها، تلاش می‌کند تا قدرت خود را حفظ کند کە در این راستا بە چهار دلیل عمدە دست از اعدام برنمی دارد؛
1. ایجاد ترس و کنترل اجتماعی؛ یکی از استراتژی‌های اصلی جمهوری اسلامی، ایجاد ترس در میان مردم است. با اعدام مخالفان سیاسی، این رژیم به جامعه پیام می‌دهد که هر گونه انتقاد یا اعتراض به نظام با مجازات‌های سنگین مواجه خواهد شد. این امر باعث می‌شود تا بسیاری از افراد به‌دلیل ترس از عواقب، از ابراز نظرات خود صرف‌نظر کنند.
2. اجرای احکام شرعی و ضد انسانی؛ اعدام در جمهوری اسلامی به‌عنوان یک شیوه قانونی و مشروع برای مجازات تخلفات شرعی تلقی می‌شود. این احکام غالباً بر اساس تفاسیر سختگیرانه از قوانین اسلامی صادر می‌شوند و در بسیاری از موارد، به‌صورت غیرعادلانه و حتی با عدم رعایت اصول اولیه دادرسی قانون مجازات اسلامی خودشان اجرا می‌شوند.
3. سرکوب مخالفان سیاسی
اعدام‌های صورت‌گرفته در ایران نه تنها شامل مجرمین عادی، بلکه شامل فعالان سیاسی، اقلیت‌های مذهبی و قومی، و کسانی است که به‌طور علنی به نقد نظام پرداخته‌اند. این امر نشان‌دهنده این واقعیت است که جمهوری اسلامی به‌طور سیستماتیک از حکم اعدام برای حذف دگراندیشان و تأمین بقای خود استفاده می‌کند.
راه‌حل نهایی: براندازی و گذار به دموکراسی و عدالت
روز جهانی مبارزه علیه اعدام یادآور تعهد بشر به ایجاد جهانی عاری از خشونت و بی‌عدالتی است. این روز، فرصتی است برای تجدید نظر در ارزش‌های انسانی و حقوق بشر، و یادآوری این حقیقت که زندگی هر انسان، بی‌قید و شرط، ارزشمند است. لغو مجازات اعدام نه تنها نشانه‌ای از پیشرفت در عرصه اخلاقی و اجتماعی است، بلکه فرصتی است برای ساختن جامعه‌ای عادلانه‌تر، انسانی‌تر و آزادتر. با همت و اتحاد، می‌توانیم به سوی آینده‌ای حرکت کنیم که در آن هیچ انسانی به خاطر عقایدش جانش را از دست ندهد و کرامت انسانی در کانون توجه قرار گیرد. این حرکت جهانی، نه تنها بر علیه اعدام، بلکه در جهت تحقق آرمان‌های انسانی و عدالت اجتماعی در سرتاسر جهان است. بیایید به تلاشی مشترک برای پایان دادن به این مجازات ظالمانه و ساختن دنیایی بهتری برای نسل‌های آینده بپردازیم. ضمن همگامی و اتحاد جهانی باید توجە داشت کە در ایران زیر حاکمیت جمهوری اسلامی بیش از هر کشور دیگری نیاز بە اتحاد داخلی مردمان ایرانی دارد و از آنجا کە با توجه به ناکارآمدی‌های گسترده این رژیم و سرکوب خشونت‌آمیز آن، تنها راه‌حل برای نجات مردم ایران و تأمین حقوق بشر، سرنگونی این رژیم و جایگزینی آن با یک نظام سیاسی دموکراتیک، سکولار و چندصدایی است. چنین نظامی می‌تواند حافظ حقوق انسان‌ها و به‌ویژه حق حیات باشد و از ظلم و سرکوب جلوگیری کند.
