پاش رووداوەکانی ئەم دواییانەی سوریە و رووخانی دەسەڵاتی بەشار ئەسەد لەو وڵاتە کۆمەلێک گریمانە وپێشهاتی چاوەرواننەکراو شرۆڤەی بۆ دەکرێ. لاپەرەی وتووێژی ئاسۆی رۆژهەڵات هەوڵ دەدات لە چەند ژمارەیەکی بڵاوکراوەکەیدا تیشک بخاتە سەر ئەم بابەتە و کۆمەڵێک لە کەسایەتییە سیاسی و ئاکادمێکەکانی کوردستانی رۆژاوا لەم بارەوە بدوێنێ.
لە ژمارەی ئەم جارەماندا و بۆ کردنەوەی باسەکە لەم بوارەوە بەرێز دکتور تارق خێرەکی جێگری سەرۆکی رەوتی ئازادیی کورستان( شپێڵا ئازادی کوردستان) میوانی لاپەڕەکەمانە.
تێبینی: ئاسۆی رۆژهەڵات تێکۆشاوە لە دابەزاندنی دەقی وتووێژەکەدا رەچاوی ئەتیکێتی ئەمانەتداری لە گواستنەوەی دەقی چاوپێکەوتنەکەدا بکات و بەو ئەم مەبەستە دەسکاری دەربڕینەکانی بەرێز دکتور تارقی لە سەر شێوە زاری رۆژاوای کوردستان نەکردووە.
ئاسۆی رۆژهەڵات:
پاش رووخانی دەسەڵاتی ئەسەد لە سووریە بێگوومان گەلێک ئەگەر و پێشهاد چاوەروان دەکرێ،بەڵام بە پێی هەموو تێروانییەکان لانیکەم لە ئێستادا سێ سناریۆی بەهێز بەدی دەکرێ. یەکەمینیان خەونی تورکییەی گەورە و بەرینکردنەوەی سنوورەکانی خەونی ئێمپراتۆری عوسمانییە کە ئەردۆغان نوێنەرایەتی دەکات،دووهەمیان بابەتی شیعە و پاراستنی ئەوەی پێیدەڵێن بەرەی موقاومەت کە ئێران لە پشتیەتی و،سێهەمیان بابەتی ئیسراییلە کە بۆ پاراستنی وڵاتەکەی و دوورخستنەوە و رەواندنەوەی مەترسییەکانی گرووپە جیهادییەکان هەوڵ دەدا.
بەرێزتان داهاتووی ئەم بەریەککەوتنانە و کاریگەرییان لەسەر هاوسەنگی هێز لە ناوچەکە چۆن دەبینن؟
د. تارق خێرەکی:
سەبارەت پرسیاری یەکەم :بێ گومان دوای رووخاندنی رژیم بەشار ئەسەد هەموو وڵاتەکانی دونیا لەئوروپا و ئەمریکا و تورکیە و جیهانی عەرەبی هەموویان هەوڵ دەدەن هژموونی خۆیان لە سوریە دوایی رووحاندن زیاد بکات هەر یەک لە عوومقی ئیستراجیکی خۆیان و بەرژەوەندی باڵای وڵاتەکانی خۆیان بە تایبەت دەوڵەتەکانی کەنداووبە بوچونی خۆمان سعودیەو ،وڵاتەکانی کەنداو هەوڵ دەدەن سوریە یا سیستمی نوێ سوریە وکوو شەرعیەتەکی نوێ ئەو دەسڵاتە ببینن لە ناو کونکاڕی عەربی و لە عومقی ئیستراجیکی وڵاتەکانی عەرەبی ئەوە لە لایەک لەڵایەکی دیکەشەوە لە هەمان کاتدا تورکیەش دەیەویت نفوز و هەژموونی خۆی بە تایبەت لە سوریە زیاد بکات هەندی فاکتەر هەن یارمەتی دەری تورکیەهەنە بە تایبەت ژمارەی ٣ میڵیون و زیاتر پەنابەری سوری لە ٢٠١١ و ٢٠١٢ لە تورکیە نیشتەجی بوونە ئەوانیش وکو کارتەک ،بیجگەلەوەی تورکیا وکوو هاو سنوور٦٠٠ کیلومەتر هاو سنووری وڵاتی سوریالە هەمان کاتدا وکوو لایەنی تایفیش و لایەنی ئاێینیش سوریە وڵاتیکە کە ئیسا دەسڵاتەکی عەلەوی شیعە بەروو دەسلاتەکی سوونیە ، هەندیک فاکتەری وەرەقی بکارهینانی تورکیاش لە رووی ژئوپۆلیتیکی سوریە هەوڵ دەدەن زیاتر نفوزی خۆی بکار بهینی لە سوریە دا ، ئەویە تورکیا دەیەویت ئەو مەترسیەکانی سەر سەقامگیری و ئەمن و ئەمانەتی تورکیەلە ئەو ناوچەی هاوسنووری تورکیەدا دەیەویت ئەوفاکتەرانە لابدریت، تورکیە بە هەموو ڕیگایەک کە بکار دینن ڕیگای دیپلۆماسی ، ڕیگای ئابووری ، ڕیگای مروی لە هەمان کاتدا ڕیگای لەشکەریش تا رادەیک بکار دەهینیت دەیەوی نفوزی خۆی زیاتر بکات لەسوریەدا.
ئاسۆی رۆژهەڵات:
بە لەبەرچاوگرتنی بنەمای باوەر و پاشخانی ئیدیۆلۆژی دەسەڵاتدارانی ئێستای سوریە ئێوە چلۆن دەرواننە پرسی دێمۆکراسی و گەشەی مرۆیی و گۆرانکارییەکانی داهاتووی ئەو وڵاتە؟
د.تارق خێرەکی:
پیمان وایە پاش دوواروژی دموکراسی ئەمە دەبەستریت و دەگەریتوو لە سەر سەقامگیری ئەمە بلێن ئەمن وئاسایشی ئەم ولاتە تا چەن رادەی ئەمن و ئەمان سەقامگیر دەبت ؟ ئەمە یەکەم شت و دووم شت ، فەرهەنگی دموکراسی لەو دوو دەسلاتەی ئیستە هاتون و بکار هاتیە ئایا تا چ رادەیەک دەتوانن فەرهەنگی دموکراسی بکار بینن بێ گومان زوور زەحمەتی دەکیشی بەتایبەت ئەمە بلین بەگراوندەک باش خانەکی ئیدیۆلوژی دێنی ئەمە بڵین توند رەوش هەیە ئەو دەسلاتی هەیە تحریرالشام هەتەشە لویش پیمان وایە زۆر، زۆر ، پرسگرە لە سوریا زۆر قولە ،زیاتر پەنجاو چوار ساڵ دەسڵاتی بەعسی لە سوریا دە ئەوی کرد ، دەسلاتی عەلەوی بوون ، دەسلاتی عەلەویەکانیش یەعنی بە میلیونان خەڵکی سوونە بوونە قوربانی لە هەشاوەکانە ، لە ساڵی هەشتاویەک (٨١ )و هەشتاودو (٨٢) تا دوهەزار و بیست و چوار (٢٠٢٤ ) هەر لەو ماوە چڵ ،پەنجا ساڵ خەڵکی سوونە ، عەرەبی سوونە زۆر ،زۆر باجیکیان دانا بویش پیموایە دوایی رووخاندنی رژیم بەشار ئەسەد عەڵویەکان باجەکی زۆری ددن تایبەت لە تۆلە کردنەوەی لە عەلویەکان ملیونەکیش زڵین قوربانی دان ، بی سەروشووین ، کوژراوەکان ،شەهیدەکان ،بی سەروشوین، ملیونان کەس زیاتر سیزدە ، چاردە ملیون خەڵکی سوریا ئاوارە بوونە ،ژیرخانی ئابووری لە ژیر سفردە ، ئەمە بڵین لایەنی کومەڵایەتی دابەش بووە یەعنی ئابووری هەمانلایەنی ژیانەوەی خەڵک یەکجار لە ژیر هێلی هەژاری دژین یەعنی هەموو فاکتەرکە بیجگەڵە عەمارە و بینات و خانوو تکچنە یعنی سوریە دەکی وێران منکوب لەمروو لەژیردەنە پیموایە داهاتووی دموکراسی لە سوریا بەو ئاراستەکی تاریک دەروات ،تایبەت ئەمە بڵی پیکهاتی خەڵکی سوریە نەک تەنیا عەرەبی سوونە ، تایفەکان زۆرن ، نەتەوەکان وکوو کورد لە ، نەتەوەی دیکەیش لێە ، ڵوێش پیموایە زۆر، زۆر زەحمەتە سوریەکی ،سەقامگیر و بەهێز و سەرهەڵدانەکی نوێ دەس پی بکات زۆر ، زۆر زەحمەت ئەمە دەبینم
ئاسۆی رۆژهەڵات:
پێمخۆشە لە بابەت پرسی کورد لە کوردستانی رۆژاوا بپرسم. بەلەبەرچاوگرتنی چوونەسەری رێژەی حەشیمەتی کورد و چالاکبوونی گەلێک حیزب و رێکخراوی سیاسی و مەدەنی لە رۆژاوا پێگەی کورد چۆن دەبینن؟ بە بڕوای ئێوە ئایا کورد دەتوانێ ببێتە فاکتەری سەقامگیری لە سوریە؟
د.تارق خێرەکی:
سەبارەت بە رەوشی کوردی لە کوردستانی سوریە :بەراستی دەسڵاتی بەرێوبەری خۆسەر یەعنی ئەو دەسڵاتە یا کوحکمەکی رەشیدیان بکار نەهاتوە وکوو دەسکەوتەکی کوردی خۆیان نەیاساندنەیە ، دروشمی یان لەیەکم رۆژدا تا ئیستەش ئەو سیمای نەتەوی دیموکرات و ئەو فەڵسەفی ئەوان ، فەڵسەفەکی دۆر بوو لە بەرژەوەندی نەتەوەیلە سێمایەکی کوردەواریەوە حەتا تا ئەم ڕادەکی هەستت بە هێچ شتەکی کوردەواری لەوی نەکرد بوو نمۆنە دەسڵاتی ڕێبەری خوسەر بوو لە باکوری رۆژەڵاتی سوریە ئەو ناوی دەسڵاتەکە ، مەسدە مەجلسی سوریای دیموکرات مەسلەیک بوو نمۆنە قەسەدە هێزی سوریای دیموکرات یانی ئەو تایبەت مەندی کورد لەویا نەهێشتن و ئەو سیاسەتی وان واکرد د بەراستی زۆر ، زۆر ،تەسیرەکی زۆر خرابپ حەتا لە کۆچکردنی لە رێژەی گورانکاری دیموگرافی لە کوردستانی سوریە کردوە ڕێژەی کورد زۆر ، زۆر زەعیف بوە لە کوردستانی سوریە لە هەمان کاتدا سیاسەتی نەهیشتی بێر و ڕای ئازاد ،سوتانەوەی بارگاکانی حێزبەکانی بزوتنەوی کورد لە ڕوژئاوای کوردستان ،رڤاندن و کوشتنی سەدان و دەهان چاڵاکوانی سیاسی و ئەندامی حێزبەکان ،یەعنی بزوتنەوەی کورد بە هەموو بەشیکەوە ڵویش پیموایە ئەو وتاری یەکگرتنەوەی تاڕادەکی زۆر تەئسیر لە خۆی کرد ، بۆیش پیمایە ئیستا قوناخی ئەمروو دوای رووخاندی رژیم پیویستە لەسەرهەموو هەڵەکان ،هەموو کەم و کۆرتیەکانیش ئەمە لە ڵایەک ناکۆکیەکان دوور بکەون ، سیاسەتیک پەیروو بکرێت ئەویش سیاسەتی یەکگرتنەوەی وتنی کورد ختابی کوردی لە کوردستانی سوریا لە یەک وەفد ، لە یەک پیکەوە بچن لەگەڵ حکومەتی نوێ لە دیمێشق لەوی لە شام داوای مافی چاڕەنووسی خمان بکەین یانی ڵایەنی کەم ڕیک بکەون لە سەر سێستمی فێدراڵی ، سازش لە سەر مافی ڕەوای گەڵی کورد نەکیێن ، دەرفەتەکی مێژوی هاتە لە پێش کورد ،کورد نابی ئەو هەڵە مێژوە لە دەستی بدا بە هێواینە ئەمە وکوو شەپوڵی ئازادی کوردستان ناوی حێزبەکمان شەپوڵی ئازادی کوردستان ئەمە لە بەرەی کوردستانی سوریا ئەمە چەن پارتی سیاسی لە یەک بەرە خەبات دەکەن ئەوی بەرەی کوردستانی سوریا ، سێستمی ئیمە ، ئیمە داوای فێدرالی بو سوریا دەکەن ،نە سێستمیکە نە ناوەندی سیاسی نە ناوەندی سیاسی لە کوردستانی سوریا ، ئەمە وکوو ڕەوتی شەپوڵی ئازادی کوردستان ، ڕەوتی ئازادی کوردستان سیاسەتی ئیمە روون و ئاشکرایە ، یەکڕیزی ماڵی کورد ، یەکڕیزی گۆتاری کورد ، دەبی بی لەم قوناخە دەبی یەک بگرن
ئاسۆی رۆژهەلات:
هەرچەند ئاماژەی پێکرا بەڵام بە رۆشنی هەتا چەند یەکخستنی گووتاری کوردی دەتوانێ لە داهاتوودا و لە دارشتنەوەی جوغرافیای سیاسی و کۆمەڵایەتی سووریەدا خزمەت بکات بە برسی کورد و بەهێزبوونی پێگەکەی لەو هەموو ئاڵۆزی و بشێوییەدا؟
د.تارق خێرەکی:
سەبارەت بە بەری کوردستانی سوریا : بەرەی کوردستانی سوریا پیش مانگیک هاتە دامزراندن لەو رۆژەی رووخاندنی ڕژیمی بەشار ئەسەد دەستی دایە کاری خۆی کرد هاتە ڕاگیاندن لەو کاتەوە کاڕ و خەباتی ئیمە بەردەوامە
پرسیارەکت کرد ببوورە لە سەر مخاوف ئیسرائیل ئیستە جوابی برای خوم ئەدەموو .
سەبارەت بە مەترسەکانی ئیسرائیل پیم وایە،ئیسرائیل دوای ئەو ئەزموونە ڕەش و تاڵە لەگەڵ بزوتنەوەی حەماس و حیزب اڵڵە و لەگەڵ سێستی عیراق و بەڕەی مەقاومەت دەکری ئەوە لە دوایی ئەوگوڕزە بەهێزە و زەعیف کردنی ئەو مەحوەڕی بەناو مەحوەڕی مڤاومە ئیستە بیتوو دەسەڵاتە کی لە بەکگراوندەکی ئیسڵامی توندروو بیت لە سەر سنووری خۆی دا بنی پیموایە زۆر ، زۆر مەترسیدارە ، ئەگر بەو شیوە بیت داهاتووی سوریا بەروو قوناخەکی رەش و تاریکتر دەروات تایبەت یەعنی لە سوریەش خەڵکی سوریا تا رادەکی رێژەی داوای سێستمەکی سێکوڵاریزم دەکەن و ئەو لە بەرژەوەندی خەڵکی سوریا دا ، بەڵام ئەو فکرە ئەیدوڵوژی ئاێینی و ئەو هێزرەی سیکوڵاریزم مودرن قبوڵ ناکرەو و ئەویش بوە سەدەوی بیجگە لە فاکتەرە تازەکان باسم کرد لە ئاستی ژیان و خزمتگوزاری و ئاستی تیگەیشتن و ئاستی پیکەوە ژیان و ئەوانە هەموو لە ژیر خەتی مەترسیدارە ڵویە سوریا بەرو قوناخەکی زۆر سەخت و دژوار تی دەپەری
